“Waterecosystemen veranderen razendsnel”

Suzanne McGowan is benoemd tot bijzonder hoogleraar Aquatic Ecosystem Dynamics bij de Universiteit Utrecht. Zij gaat zich richten op de vraag hoe waterecosystemen werken, en hoe die onder invloed staan van de grote veranderingen die onze planeet doormaakt. McGowan blijft daarnaast  verbonden aan het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) als hoofd van de afdeling AquatischeEcologie. Als hoogleraar zal ze bruggen slaan tussen diverse onderzoeksgroepen.

Waterecosystemen zijn dynamische en essentiële fundamenten voor het leven. Maar ze kunnen ook ‘te dynamisch’ worden. Zoetwatersystemen zijn bijvoorbeeld zeer kwetsbaar voor milieuvervuiling en klimaatverandering, omdat ze hun water ontvangen van snel veranderende landoppervlakken. “In waterecosystemen neemt de diversiteit sneller af dan in welk ander ecosysteem ook,” zegt Suzanne McGowan.

Van weken naar eeuwen

Tot nu toe beperkt waterecologisch onderzoek zich meestal tot vrij korte periodes, zoals enkele weken of seizoenen, omdat die nog behapbaar zijn voor experimenten en metingen. Daarnaast bekijken onderzoekers vooral wateren die gemakkelijk toegankelijk zijn, en niet zozeer de wateren die ecologisch het meest relevant zijn. Als hoogleraar wil McGowan hier verandering in brengen. Ze zal belangrijke expertise toevoegen op het snijvlak van ecologie en aardwetenschappen – te beginnen met langere tijdschalen.

“Inmiddels is wel duidelijk dat lange-termijnonderzoek naar waterecologie een zeer waardevolle aanvulling is op experimenteel onderzoek,” zegt McGowan. “Het heeft echt meerwaarde als je technieken neemt uit de paleowetenschappen, waar men kijkt naar lange periodes van decennia - tot eeuwenlang, en die vervolgens combineert met de experimentele benaderingen uit de biologie. Zo kun je echt iets gaan toevoegen aan onze kennis over hoe en waarom ecosystemen veranderen.”

De beste aanpak voor herstel

Een voorbeeld van een paleowetenschap die kan bijdragen aan meer inzicht is de paleolimnologie. Dit vakgebied bestudeert de geschiedenis en ontwikkeling van meren en andere zoetwatergebieden door onderzoek te doen naar sedimentlagen. “Op deze manier kun je veel verder terug kijken in de ecologische geschiedenis, tot enkele eeuwen of zelfs millennia. Met dit soort langetermijnonderzoek kun je dus de dynamiek uit het verleden vaststellen.” Dit kan helpen om duidelijk te krijgen hoe en wanneer ecosystemen sterk veranderen of zelfs ineenstorten.

Het begint met in kaart brengen hoe problemen met waterkwaliteit ontstaan in de huidige tijd, waarin de mens grote invloed heeft op het leven op aarde. Van daaruit moet het uiteindelijk mogelijk zijn om vast te stellen wat de beste aanpak is om meren te herstellen. “Deze technieken vormen een krachtige gereedschapskist waarmee we onze kostbare wateren beter kunnen begrijpen en beschermen.”

De Universiteit Utrecht heeft een lange traditie op het gebied van paleo-onderzoek. Als hoogleraar zal McGowan hierop voortbouwen, en de dynamiek van ecosystemen verder doorgronden aan de hand van sedimentmetingen bij meren. “Deze vruchtbare samenwerking kan ons bijvoorbeeld helpen om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van eutrofiëring en vervuiling.”

Diepe en verre meren

McGowan heeft al dergelijke ‘paleobenaderingen’ toegepast op meren in Groenland, Noordwest-Europa, de Filipijnen, Maleisië en het Baikalmeer – het diepste meer ter wereld. Ook bestudeerde ze op deze manier overstromingsvlaktes in verschillende deltagebieden over de hele wereld.

Internationaal onderzoek en onderwijs

Als hoogleraar zal McGowan zich verder inspannen om langetermijnmetingen te integreren met experimentele gegevens over hoe ecosystemen veranderen, inclusief de verspreiding van waterplanten en -dieren. Dit doet ze zowel op het gebied van onderzoek als onderwijs. “Onderzoek op lange termijn kan helpen om de wijdverbreide problemen van vervuiling en klimaatverandering aan te pakken, en begrijpen hoe ze verband houden met de biodiversiteitscrisis van dit moment.”

Internationale onderzoeksrelaties

McGowan is sinds 2021 verbonden aan het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). Voorheen was ze hoogleraar aan de University of Nottingham. Hier blijft ze aan verbonden met een Honorary Professorship bij de School of Geography. Daarnaast is ze onderzoeksmedewerker bij de British Geological Survey. Vanuit haar diverse onderzoeksfuncties hoopt ze de internationale onderzoeksrelaties tussen het Verenigd Koninkrijk en Nederland te kunnen versterken.

De leerstoel is ingesteld door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Met deze aanstelling versterken het NIOO en de Universiteit Utrecht hun samenwerking door kennis en faciliteiten te delen. Bovendien vindt het onderzoek van deze leerstoel plaats op het snijvlak tussen de faculteiten Geowetenschappen en Bètawetenschappen binnen de universiteit. De Universiteit Utrecht verwacht dan ook dat de leerstoel het onderzoek en de samenwerking tussen de twee faculteiten zal bevorderen. McGowan: "Ik vind het leuk om interdisciplinair te werken en verschillende benaderingen te combineren. Ik kijk er dan ook naar uit om onderzoek en onderwijs op verschillende faculteit met elkaar te verbinden."