Dit jaar kennen de bodemdieren van Nederland een vertrouwde winnaar. Net als vorig jaar werd de regenworm in de meeste tuinen gezien, door bijna 2500 burgerwetenschappers tijdens de Bodemdierendagen. Wél opvallend was de opmars van de miljoen- en duizendpoten, en juist de terugval van de huisjes- en de naaktslakken. De fikse droogte van dit voorjaar zien we zo nog duidelijk terug in het bodemleven tijdens deze herfst.

Koolmezen hebben niet te klagen over aandacht. Voor deze ‘modelsoort’ heeft het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) verspreid over Nederland bijna tweeduizend nestkasten hangen. Al zeven decennia volgen de onderzoekers het wel en wee van deze zangvogels. Het is daarmee het langstlopende onderzoek ter wereld aan individueel herkenbare dieren. De stambomen, rupsenpieken en broedsuccessen schetsen de ontwikkeling van klimaatverandering, zure regen en aanpassing aan een veranderende wereld.

Linda Gouka heeft op 20 november de Jan Ritzema Bosprijs 2025 ontvangen. De prijs wordt toegekend aan jonge wetenschappers (promovendi) die in staat zijn om onderzoek aan een gecompliceerd wetenschappelijk vraagstuk op het gebied van plantgezondheid op een heldere manier uit te leggen aan geïnteresseerde niet-wetenschappers.

Op 24 november heeft de KNAW een datalek vastgesteld dat is ontstaan door een phishingmail. Een hacker had vanaf 17 november toegang tot de mailbox van een KNAW-medewerker en heeft vanuit dat account phishingmails verstuurd naar contacten die daarin stonden.

Elk jaar publiceert Clarivate een lijst met de top 1% meest geciteerde onderzoekers wereldwijd. Voor het achtste jaar op rij staat NIOO-onderzoeker Jos Raaijmakers daarop.

Sinds 2012 wordt er bij het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) onderzoek gedaan naar het effect van nachtelijk kunstlicht op onze natuurlijke omgeving. Voor dit onderzoek – Licht op Natuur – zijn op vier plekken op de Veluwe en één plek in Drenthe lantaarnpalen in bosranden gezet. Ze branden sindsdien jaarrond van zonsonder- tot zonsopgang. Bij die lantaarnpalen meten allerlei instituten, universiteiten en organisaties wat de effecten zijn op verschillende soortgroepen.

Op de landelijke Bodemdierendagen zoeken duizenden burgerwetenschappers in hun eigen herfsttuin naar de Tiny Ten. Dat zijn de tien zichtbare ambassadeurs van het (belang)rijke bodemleven onder onze voeten, zoals regenwormen en pissebedden. Samen ontdekken ze zo hoe gezond onze grond is. De elfde editie gaat vrijdag van start – met een Stedenbattle en elf extra bodemdieren. Want er leeft nog veel meer onder de grond.

Door klimaatverandering begint de lente in het noordpoolgebied steeds eerder in het jaar. Hierdoor staan trekvogels onder druk hun voorjaarsmigratie naar het noorden te versnellen om te voorkomen dat ze te laat aankomen op hun broedplaatsen. Uit een nieuwe studie, geleid door onderzoekers van de UvA en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), komt naar voren dat veel Arctische watervogels sneller kunnen migreren. Ze blijken in staat de tijd te verkorten die ze besteden aan het rusten en bijtanken tijdens de reis of aan het opvetten voorafgaand aan vertrek. Maar die strategie werkt waarschijnlijk alleen tijdelijk, waarschuwen de onderzoekers.

Nederland was al pionier op het gebied van rewilding nog voordat dit zo genoemd werd. “Rewilding geeft meer ruimte aan natuurlijke processen,” zegt Liesbeth Bakker, de eerste hoogleraar op dit gebied. Deze maand richt zij het Rewilding Expertise Centre op.

"Kunnen dierenpopulaties zich aanpassen aan klimaatverandering door genetisch te gaan lijken op zuidelijkere populaties?" Die vraag stelt ecoloog Natalie van Dis zich. Kennis hierover kan duiden welke populaties het meest gevaar lopen door het veranderende klimaat. Zij krijgt daar nu een Veni-beurs voor van NWO om dat de komende drie jaar bij het NIOO uit te zoeken.

Kleine waterorganismen genaamd raderdiertjes blijken na hun aanpassing aan stijgende temperaturen ook beter bestand te zijn tegen kopervervuiling. Opvallend genoeg geldt dat andersom niet. Een evolutie-experiment geleid door het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) laat dit vandaag zien in het tijdschrift Global Change Biology. “Inzicht in zulke erfelijke langetermijngevolgen van stress is cruciaal voor goed onderbouwd milieubeheer en natuurherstel.”

De bodem was lang het domein van de chemie en de fysica. Pas veertig jaar geleden kwam daar verandering in. Toen ontstond er ook aandacht voor de biologie en ecologie van bodems. Inmiddels is de bodem een groot en onmisbaar onderzoeksveld. Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) legt alweer een aantal decennia de rol van het bodemleven voor een gezond onder- én bovengronds ecosysteem bloot. Het bodemleven draagt ook bij aan natuurherstel, bijvoorbeeld via bodemtransplantatie en het aanpakken van woekerende planten.