Een dag als (burger)wetenschapper

Hoe ziet een dag als onderzoeker eruit? Dat ligt er enorm aan wat voor wetenschapper je bent. Terwijl de een vaak in de kassen staat, een ander achter een laptop programmeert om resultaten te verwerken, ziet het er weer anders uit wanneer een onderzoeker met burgerwetenschappers werkt. Ik mocht een dag meelopen met het veldwerk dat Rosan van Halsema doet voor haar PhD om te ervaren hoe zo'n dag eruitziet.

Samen met burgerwetenschappers onderzoekt zij hoe riooloverstorten de waterkwaliteit beïnvloeden. Wat vaak gebeurt met water waar ineens heel veel voedingsstoffen bij komen is dat dit het systeem uit balans haalt. Algen groeien overmatig, het water wordt troebeler, de zuurstof neemt af, onderwaterdieren krijgen het steeds moeilijker, en uiteindelijk houd je een dood systeem over. Maar, of dit ook een direct gevolg is van riooloverstorten, wanneer er in korte tijd veel nutriënten het water inkomen, is niet eerder onderzocht. 

8.30

Vroeg op pad. Om half 9 rijdt Van Halsema samen met een van haar studenten al weg bij het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) in Wageningen. Gelukkig was de met NIOO-logo bestickerde auto al eerder ingeladen met alle schepnetten, sedimentmeters en andere apparatuur, dat scheelt die ochtend toch wat tijd. Onderweg halen ze mij op, en rijden we door naar Naaldwijk voor de eerste stop.

10.00

In Naaldwijk vangt Aad ons warm op. De watermonsters die hij zelf had genomen stonden al klaar. Maar, voor we op pad gaan naar de eerste meetlocatie even naar binnen bij hem, waar zijn vrouw koffie en koekjes voor ons klaarzet. In een mix van Nederlands en Engels (zodat masterstudent Oskar er ook iets van begrijpt) praten we over het milieu in de regio, en komen er allerlei boeken en krantenknipsels tevoorschijn over hoe het er de laatste decennia aan toe gaat. Ook belangrijk om te horen hoe zijn metingen zijn verlopen en of er nog vreemde dingen zijn gebeurd. 

10.30

Door naar de eerste meetlocatie. Dit stukje stadswater zit net stroomafwaarts van een riooloverstort, een goede plek om te onderzoeken wat zo'n riooloverstort doet met de waterkwaliteit. Hier heeft Aad de laatste drie maanden zelf metingen verzameld, die bevroren watersamples en gedroogde koffiefilters met zwevend stof zitten nu in de NIOO-auto om in Wageningen verder onderzocht te worden. Bij deze meetplek moest hij even met ons mee, omdat de apparatuur achter slot en grendel verstopt zat. Bang voor schade en diefstal door de plezierbootjes die vaak langsvaren heeft Aad de moeite genomen een beschermende houten kist eromheen te bouwen. 

Van Halsema bezoekt deze meetplekken elk seizoen om eigen metingen te doen. Aan de ene kant om te checken of de resultaten van de burgerwetenschappers kloppen, en aan de andere kant om extra gegevens te krijgen die met speciale apparatuur moeten die de burgeronderzoekers niet hebben. Zo meet zij met behulp van studenten de uitstoot van broeikasgassen, allerlei eigenschappen van het water zoals de pH en temperatuur, en neemt ze een monster van het water uit het sediment. 

11.30

Terug de auto in voor de tweede meetlocatie. Dit is een referentieplek. Dit betekent dat het lijkt op het water van de eerste locatie, maar bovenstrooms is van een riooloverstort in plaats van stroomafwaarts. Zo is precies te zien welk verschil in waterkwaliteit komt door de riooloverstort, en worden schommelingen door andere factoren zoals temperatuur en neerslag buiten beschouwing gelaten. 

Ook hier ging Aad mee naartoe, ook al was dat niet nodig. Deels voor de interesse, deels voor de gezelligheid, maar ook om Van Halsema voor te stellen aan iemand die een lokaal radioprogramma maakt. Die lokale linkjes zijn heel belangrijk en een van de voordelen van citizen science. Door de burgers meteen te betrekken worden zij een soort ambassadeurs voor het onderzoek en de resultaten eruit. Dit geeft het onderzoek meer bekendheid en betrouwbaarheid. Op deze manier krijgt een probleem lokaal aandacht, en wordt het gedragen door de gemeenschap zodat er ook plaatselijk aan een oplossing wordt gewerkt. Zo kan het onderzoek sneller worden toegepast dan in de "normale" route, waarbij de resultaten in een wetenschappelijke publicatie komen waarna deze informatie nog de stap moet maken naar de burgers die er iets aan hebben. 

13.30

In deze ronde gaat Van Halsema langs bij twee burgerwetenschappers op een dag. De vorige keer lukte dit nog niet, omdat alles zo nieuw was voor iedereen, maar intussen gaan de metingen wat soepeler en hebben de burgeronderzoekers minder vragen. Na Naaldwijk rijden we daarom door naar Portugaal, waar Jack ons opvangt met lunchbroodjes en thee. Ook hier weer eerst even luisteren hoe alles is verlopen, wat er wel en niet is gelukt, voor we naar de meetlocaties gaan.

Dit keer op loopafstand en heel dicht bij elkaar, de meetlocatie stroomafwaarts en de referentieplek bovenstrooms van de riooloverstort. Ook Jack ging vrijwillig mee naar de locaties, nog even terug voor de fotocamera, en wees mij ook wat goede plekken aan om foto's vanaf te maken. De metingen gingen hier nog iets makkelijker. Het nemen van een watermonster uit de sedimentlaag duurt erg lang, maar omdat de locaties zo vlak naast elkaar zaten kon dit op beide plekken klaargezet om daarna door te gaan met de andere metingen. Deze plekken zaten naast een speelplein in een wat drukkere omgeving dan in Naaldwijk, en na een tijdje kwamen wat kinderen voorzichtig vragen wat we aan het doen waren. Volgens Van Halsema gebeurt dit vaker, en ze nam rustig de tijd om uit te leggen waarom dit onderzoek belangrijk is. 

Tot volgend seizoen

In totaal bezoekt Van Halsema 25 burgerwetenschappers en 50 meetlocaties in 3 à 4 weken tijd voor deze ronde. Over drie maanden doet ze dit allemaal nog eens. Deze metingen lopen een jaar, in het najaar bezoekt zij voor de laatste keer alle meetlocaties. Hierna is het nog niet klaar, dan moeten alle samples in het lab in Wageningen worden bekeken, en daarna nog alle resultaten verwerkt zodat het duidelijk wordt wat die riooloverstorten doen met de waterkwaliteit.