Woekerende waterplanten: maaien of niet?

Maaien, niet op het land maar in het water. Op veel plaatsen gebeurt het, en steeds vaker. Niet alleen exotische maar ook gewoon inheemse soorten van ondergedoken waterplanten kunnen enorm gaan woekeren als de omstandigheden zich daartoe lenen. Belangrijke woekeraars zijn bijvoorbeeld smalle waterpest en het inheemse aarvederkruid en doorgroeid fonteinkruid. “Als de stengels te lang worden in ondiep water en als een te groot deel van het wateroppervlak vol groeit, dan krijg je overlast. En het hangt ook af van wat je waar precies wilt doen,” zegt ecoloog Michiel Verhofstad van het NIOO. Deze overlast zien we nu op veel meer plekken in de wereld, zowel in Europa als in Noord-Amerika, Afrika en Australië. Tot nu toe was hier maar heel weinig wetenschappelijk naar gekeken.

Bij de bron

"Ik pleit ervoor dat beheerders niet te rigoureus ondergedoken waterplanten verwijderen om overlast te bestrijden, omdat de waterplanten vitale functies vervullen in ondiepe meren en sloten. En die zijn ook nodig voor diverse ecosysteemdiensten voor de mens." Verhofstad ontdekte dat de beste methode om overlast effectief en voor de langere termijn te bestrijden, aanpakken bij de bron is. De waterplanten kunnen gaan woekeren bij de aanwezigheid van veel licht en voldoende voedingsstoffen als fosfaten. “Het is dus het beste om die voedingsstoffen te verlagen. Helaas is dat vaak niet of niet meteen mogelijk – te duur of te destructief of teveel aanvoer van buiten het gebied. Als aanpak bij de bron niet kan, dan kan bestrijden van de symptomen tijdelijk verlichting geven. Zoals maaien.” Het effect van maaien duurt meestal niet lang. De woekeraars kunnen er namelijk redelijk goed tegen.

Als maaien nodig is, dan kan het niet te veel en te vaak. Het ecosysteem in het water kan dan namelijk ‘omklappen’ met grote overlast door al dan niet giftige algengroei tot gevolg. Het gevaarlijke is dat je vaak pas na een paar jaar merkt dat er teveel gemaaid is. Ook is het belangrijk om niet overal tegelijk te maaien: zo krijg je een divers landschap met veel verschillende plekjes om te leven. En zo maak je als beheerder ook niet teveel kosten. Veel kennis uit Verhofstads promotieonderzoek is verwerkt in een STOWA-rapport voor waterbeheerders, om hen te helpen bij de aanpak van waterplantenoverlast. Samen kunnen onderzoekers en beheerders nu beter gaan meten waar overlast optreedt en wat helpt.

Biomassa gebruiken

Ook is het belangrijk om het maaisel te verwijderen. Zo komen de voedingsstoffen uit het maaisel niet vrij. Bijkomend voordeel is dat dat maaisel ook heel waardevol kan zijn. Verhofstad en zijn begeleider Liesbeth Bakker noemen het terugwinnen van voedingsstoffen en het gebruik als meststof in de landbouw. “Er zijn allerlei manieren om deze biomassa duurzaam te gebruiken,” meldt Verhofstad. “Alleen zijn we die nu vaak vergeten in de westerse wereld. Denk aan voedsel, veevoer, bouwmateriaal, brandstof of medicijn. Maar het liefst zien we weer hergebruik als meststof. De kringloop voor voedingsstoffen sluit je hiermee lokaal, de biomassa heeft vrijwel geen voorbewerking nodig en kan dus meteen gebruikt worden, en het valt ook nog te combineren met andere toepassingen zoals bijvoorbeeld biobrandstof-productie.”

“Door de overlast moeten we niet vergeten dat de waterplanten ook allerlei gunstige eigenschappen hebben,” waarschuwen de onderzoekers. Zo houden ze het water schoon en helder en zijn ze een voedselbron plus een plek om te leven voor veel dieren. Dit levert voor de mens veel ‘ecosysteemdiensten’ op.

____________________________________________________________________________________________________________

Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) is met ruim 300 medewerkers en studenten een van de grootste onderzoeksinstituten van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het is gespecialiseerd in de ecologie van het water en het land: hoe werkt de natuur? Sinds 2011 is het gevestigd in een duurzaam gebouwd onderzoekspand in Wageningen. De historie van het onderzoek gaat meer dan 60 jaar terug en loopt door ons hele land, en ver daarbuiten.

Voor meer informatie:

• Onderzoeker Liesbeth Bakker, 06-31152935 (Liesbeth), afdeling Aquatische Ecologie van het NIOO-KNAW, l.bakker@nioo.knaw.nl
• Hoofd wetenschapscommunicatie Froukje Rienks, Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), tel. 06-10487481, f.rienks@nioo.knaw.nl

Illustraties: zie de downloads op deze pagina.

Proefschrift: To Mow or Not to Mow. An ecological and societal perspective on submerged aquatic plant growth. Michiel (M.J.J.M.) Verhofstad.

Promotie: woensdag 20 december 2017, 18.00 uur in de Senaatszaal van de Utrecht Universiteit, Domplein 29, Utrecht.

Informatie over toepassing door waterbeheerders: zie onder andere het rapport op website STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer).