Vroege Vogels in Wageningen: waar natuur en wetenschap samenkomen

Wageningen is "dé plek in Nederland waar natuur en wetenschap samenkomen", volgens het tv-programma Vroege Vogels. In en rond de stad vindt allerlei natuuronderzoek plaats. Natuurlijk komt daarbij ook het NIOO in beeld.

Dat er minder gereisd wordt vanwege het coronavirus, betekent niet dat belangrijke onderzoeksprojecten nu allemaal stilliggen. Een mooi voorbeeld is het stikstofdebat, waarover de emoties eerder dit jaar hoog opliepen. Om informatie te verzamelen over de gevolgen van te veel stikstof, is het helemaal niet nodig om ver van huis te gaan.

"We kunnen natuurlijk niet weghalen wat er al uit de lucht valt, dus we voegen nu nog wat meer toe", vertelt NIOO-onderzoeker Ciska Veen in de speciale Wageningen-aflevering van Vroege Vogels. Op een door bos omgeven onderzoeksterrein kijkt ze hoe planten groeien met en zonder bemesting met extra stikstof.

Het bemeste deel is duidelijk groener, maar dat gaat wel ten koste van de biodiversiteit. "De snelle groeiers gaan het overnemen van de wat langzamere groeiers." Dat is niet alleen zo in Wageningen. Wat het experiment uniek maakt, is dat het in maar liefst 26 landen door lokale onderzoekers wordt uitgevoerd op exact dezelfde manier.

"Als we al die gegevens met elkaar vergelijken over de hele wereld, dan kunnen we uiteindelijk voorspellingen gaan doen", zegt Veen over dit wereldwijde Nutrient Network.

Brutale koolmezen

Het is zeker niet het enige NIOO-onderzoek rondom Wageningen. In de speciale uitzending van Vroege Vogels komt ook Kees van Oers aan het woord. Naast onderzoeker bij het NIOO is Van Oers sinds twee jaar buitengewoon hoogleraar Animal Personality bij Wageningen University & Research. Het NIOO en de universiteit zijn buren in Wageningen.

Ook dieren hebben een persoonlijkheid, en dat blijkt belangrijke effecten te hebben. De verschillen in persoonlijkheid tussen dieren kun je prima observeren door met een verrekijker te posten bij één van de vele koolmeesnestkasten die Wageningen en omgeving rijk zijn. Het koolmeesonderzoek van het NIOO loopt al sinds 1955, en dit is daarmee de langstlopende populatiestudie aan gewervelde dieren ter wereld.

Van Oers kijkt onder andere of brutale koolmezen het beter doen dan hun schuwere soortgenoten. Bij Vroege Vogels laat hij zien wat er gebeurt als hij een felroze Pink Panther-speeltje bovenop een nestkast legt. Eerst vinden de koolmezen het eng, maar na een paar minuten gaat het mannetje alweer verder met rupsen brengen naar zijn jongen in de kast.

"Dit was heel snel", observeert Van Oers. Brutale mezen doen het volgens hem vooral goed als er veel voedsel is en ze andere vogels aan de kant schuiven om te eten. Als ze zelf op zoek moeten naar voedsel, dan valt dat tegen en zijn de andere persoonlijkheden weer in het voordeel.

Levend laboratorium

Nog dichter 'bij huis' vinden we het onderzoek naar de ontwikkeling van flora en fauna op groene daken. Steeds meer mensen hebben zo'n dak, en bij het NIOO wordt er al sinds de opening van het gebouw in 2011 mee geëxperimenteerd: "een levend laboratorium" in de woorden van Vroege Vogels. Daarom is er veel meer te vinden dan een standaard groen dak: een biodiversiteitsdak, een groenblauwdak, een stuk met elektriciteit-producerende planten en combinaties met verschillende soorten zonnepanelen.

"We vergelijken verschillende ondergronden met elkaar, verschillende typen daken", legt NIOO-onderzoeker Henk-Jan van der Kolk uit. "In dit stukje zitten veel meer voedingsstoffen in de bodem en het houdt veel meer water vast. Daardoor zie je ineens: hee, er staan hier bloeiende planten!"

Maar kunnen insecten de weg naar zo'n hoog dak ook vinden? "Daar was nog helemaal niks over bekend", vertelt de Wageningse studente en inmiddels promovenda Eva Drukker. "Ik dacht: yay! Insecten, leuk! En toen ben ik gaan kijken naar een stuk of 25 groene daken, verspreid over Nederland." Wat bleek? Hoe rijker de vegetatie op het dak, hoe meer insecten.

Op het 'rijke' NIOO-dak vindt Drukker onder andere "een mooie krabspin." Hoe die daar komt? "Je hebt zogenaamd luchtplankton. Dat kan tot 200 meter in de lucht voorkomen en bestaat uit allemaal minuscule insectjes." En die vinden bij het NIOO dan letterlijk een vruchtbare bodem, net als het natuuronderzoek.

Ook buiten Wageningen zijn NIOO-onderzoekers te vinden. Maar die komen in een andere aflevering aan de beurt...