Rewilding-professor Liesbeth Bakker: "Laat je verrassen door de natuur"

Geef de natuur de ruimte om je te verrassen, was de oproep van Liesbeth Bakker bij haar inauguratie op 30 september als eerste buitengewoon hoogleraar Rewilding Ecology van Europa. Dan kan doemdenken plaatsmaken voor een "filosofie van de hoop".

Zelf vat Bakker rewilding heel simpel samen als "meer ruimte maken voor natuurlijke processen". De belangstelling hiervoor is in Europa de laatste tien jaar sterk toegenomen, onder meer door het succes van pogingen om de wolf en andere wilde soorten terug te brengen. Maar discussie is er ook: hoeveel 'wildheid' kunnen en willen de mensen accepteren?

(Tekst loopt door onder de foto's)

Natuur aan de beademing

Bij klassiek natuurherstel, zei Eric Higgs (University of Victoria, Canada) op het symposium voor Bakker's inauguratie, is het doel altijd een terugkeer naar de oorspronkelijke situatie vóór de mens. "Het n-woord, novelty" wordt daarbij angstvallig vermeden. Als door ons ingrijpen iets nieuws ontstaat, kan er immers geen sprake meer zijn van 'herstel'.

Neem de komst van zeearenden naar de Oostvaardersplassen. Die broeden daar onder zeeniveau, en dat is nieuw. Maar, zei Arie Trouwborst (Radboud Universiteit), als je echt terug zou willen naar de situatie vóór de mens, dan moet je eigenlijk ook de herintroductie overwegen van olifanten en leeuwen. Want historisch gezien liepen die hier vrij recent nog rond.

Zo'n terugkeer naar maagdelijke wildernis "kunnen we vergeten", constateerde Liesbeth Bakker in haar inaugurele  rede. Zeker in Nederland, waar een dam weghalen uit een rivier vaak al te ver gaat. Logisch dus dat mensen zich somber en machteloos voelen over de natuur. "Ze zien het als iets zwaks. Ze hebben het gevoel dat de natuur aan de beademing ligt."

Lachsterns op de Marker Wadden

Maar juist daar biedt rewilding volgens Bakker kansen vergeleken met de klassieke aanpak. Want bij rewilding gaat het niet om historische landschappen of de soorten die daar ooit bij hoorden, maar om natuurlijke processen. Maak je daarvoor genoeg ruimte, zei Bakker, dan zul je zien dat de natuur helemaal niet zwak is, maar meestal prima zichzelf kan redden.

Een mooi voorbeeld zijn de Marker Wadden: de kunstmatig aangelegde eilanden in het Markermeer, waar Bakker al vanaf het prille begin veel onderzoek doet. De indamming van het Markermeer kan niet worden teruggedraaid. Van klassiek natuurherstel is in het gebied dus sowieso geen sprake. Maar dat betekent niet dat we er niets kunnen doen. Integendeel.

Bakker noemde het onverwachte opduiken op de Marker Wadden een paar jaar terug van de lachstern: "een opwindende vogel met een opwindend verhaal". Het was het eerste broedpaar op Nederlandse bodem sinds 1958. Daarvóór waren ze er nog wel, op zandplaat De Beer bij Rotterdam. Maar die zandplaat moest plaatsmaken voor het industriegebied Europoort.

Kijken naar de toekomst

Een echte 'novelty' is de lachstern dus niet, benadrukte Bakker. "Sommige soorten 'herkennen' blijkbaar leefomgevingen die er vroeger wel waren en die verloren zijn gegaan." De Marker Wadden bewijzen volgens haar dat het beter is om naar de toekomst te kijken dan naar het verleden. "Dat is het mooie aan de natuur zijn gang laten gaan: je kunt je laten verrassen."

Doemdenken over de zwakke natuur maakt zo vanzelf plaats voor de "filosofie van de hoop", zei Bakker. Wel is het dan des te belangrijker dat je de mensen meekrijgt. Of zoals Frans Schepers, mede-oprichter van Rewilding Europe, stelde op het symposium: "Rewilding draait voor 90 procent om mensen, en voor 10 procent om de natuur."

Wat dat betreft is het veelzeggend dat Bakker met haar inaugurele rede gewacht heeft tot er weer levend publiek bij kon zijn. Terwijl de buitengewone leerstoel al in het coronajaar 2020 was ingesteld: ondergebracht bij Wageningen UR als gezamenlijk initiatief van de WUR, Rewilding Europe en het NIOO, waar ze actief is als aquatisch ecoloog.

Van feiten naar gevoel

"Hoe langer ik als ecoloog werk", zei Bakker tegen dat levende publiek, "hoe meer ik besef dat al de mooie papers die we schrijven niets waard zijn als de maatschappij er niets mee doet." Ze werkt daarom graag samen met sociale wetenschappers. Recent bijvoorbeeld om het ongemak rond de terugkeer van de wolf in kaart te brengen. "Een verrijkende ervaring."

Wetenschappers, had de bekende natuurfilmer Ruben Smit aan het begin van de dag gezegd, moeten in de eerste plaats terug naar wat ze zelf fascinerend vinden: "van feiten naar gevoel".  Alleen dan kunnen ze een brug slaan en mensen overtuigen. Met haar inaugurele rede sloot Liesbeth Bakker zich daarbij aan: "Let's team up to rewild the world!"