Minder biodiversiteitsverlies in bedreigd bos door grote grazers

In bosgebieden met grote grazers is er minder biodiversiteitsverlies. Dat is de conclusie na een tienjarig experiment in het bedreigde Atlantische Woud van Brazilië, geleid door NIOO-onderzoeker Nacho Villar. De resultaten staan in een speciaal nummer van het Journal of Applied Ecology, met als thema "natuurlijke oplossingen voor een veranderende wereld."

Wereldwijd hebben veel bosgebieden te kampen met ontbossing, klimaatverandering en het wegvallen van cruciale soorten. Nacho Villar en zijn mede-auteur, Patricia Medici van de Iniciativa Nacional para a Conservação da Anta Brasileira (INCAB), leveren met hun onderzoek voor het eerst bewijs dat grote grazers in zulke gebieden het biodiversiteitsverlies kunnen ombuigen.

Het onderzoek vond plaats in Morro do Diabo, een natuurreservaat in de Braziliaanse staat São Paulo dat deel uitmaakt van het Atlantische Woud: wereldwijd bekend als 'hotspot' op het gebied van biodiversiteit, maar ook één van de meest bedreigde vegetatiezones ter wereld. In de afgelopen 10 jaar, zegt Villar, is in sommige delen van het Atlantisch Woud de rijkdom aan en diversiteit van plantengemeenschappen met wel 20% afgenomen.

"In dat opzicht is Morro do Diabo een staalkaart van wat er allemaal mis kan gaan in een ecosysteem door de invloed van de mens: van ontbossing en versnippering tot aan illegale jacht, landontginning, bosbranden, grote infrastructuurwerken en door klimaatverandering sterk veranderde neerslag- en temperatuurspatronen."

Bedreigd bos, bedreigde soorten

Dit dramatische ineenstortingscenario maakt van Morro do Diabo de ideale plek voor onderzoek naar de impact van grote grazers. Ook in andere bosgebieden is er sprake van een sterke achteruitgang, zowel binnen het Atlantische Woud als daarbuiten, dus de resultaten zijn wereldwijd relevant.

Voor het experiment vergeleken Villar en Medici tussen 2004 en 2014 stukken bos met plantenetende zoogdieren zoals de laaglandtapir (Tapirus terrestris) en de witlippekari (Tayassu pecari) en stukken bos waaruit deze dieren met omheiningen werden geweerd. De laaglandtapir staat op de Rode Lijst van de IUCN (International Union for Conservation of Nature) als 'kwetsbaar' in zijn hele verspreidingsgebied. De witlippekari is volgens de Rode Lijst zelfs 'ernstig bedreigd' in het Atlantische Woud. 

Het team had 100 stukken land omheind zodat wilde grazers er niet in konden. In 100 andere percelen hadden ze juist vrije toegang. "We hebben over langere tijd de aanwezigheid van deze planteneters afgezet tegen het teruglopen van plantensoorten", legt Villar uit. "We keken naar de impact van de planteneters op de aantallen tijdens de kiemfase, op soortenrijkdom en diversiteit, en op lange-termijn veranderingen in de verscheidenheid en samenstelling van het tropisch bos."

Natuurherstel en herbebossing

De onderzoekers keken ook of grote grazers net zo'n positieve impact hebben in secundair bos - gebied dat opnieuw is bebost, bijvoorbeeld na een houtoogst - als in oudgroeiend bos. "Een belangrijke vraag", zegt Villar. Zeker nu de Verenigde Naties het Decennium van het Ecosysteemherstel (2021-2030) hebben uitgeroepen, en herbebossing wordt omarmd als manier om te zorgen voor meer koolstofopslag in de bodem.

"Verrassend genoeg" speelden de grote grazers tot nu toe nauwelijks een rol in deze discussie. Bij de meeste bosbeschermings- en herbebossingsprojecten in tropische bosgebieden worden ze volgens Villar zelfs "botweg genegeerd." Het onderzoek laat ondertussen zien dat het potentieel van grote grazers juist in oudgroeiend bos het grootst is. "Vooral rond hotspots in het bos met veel biodiversiteit fungeren ze als buffer. Zulke hotspots vind je met name in oudgroeiend bos. In de percelen secundair bos die we bestudeerden was het aantal soorten half zo groot."

Het terugbrengen van wilde grazers in de tropische bosgebieden van Zuid- en Midden-Amerika zou dan ook wel eens de meest efficiënte manier kunnen zijn om de kwetsbaarheid van veel soorten te verminderen, en de diversiteit van het bos op de lange termijn te vergroten. "We denken dat onze studie een natuurlijke oplossing laat zien die op alle fronten winst betekent. Goed voor de grote grazers én voor het bos. Hopelijk komen er nu ook op andere plaatsen veel meer van dit soort studies."