Hoe genetisch onderzoek bijdraagt aan effectieve bescherming van de leeuw

Menselijke maatregelen om leeuwen te beschermen hebben impact op de genetische gezondheid van hun populaties. Dat ontdekten Nederlandse en Keniaanse wetenschappers door het DNA van 171 Keniaanse leeuwen te analyseren. "Door bijvoorbeeld reservaten te omheinen, neemt de kans op inteelt toe." Met de kennis en tools uit het onderzoek kunnen beheerinstanties in Kenia hun waardevolle wildlife in de toekomst nog beter beschermen.

Om de leeuwenpopulaties gezond en bloeiend te houden en conflict met de lokale gemeenschappen te vermijden, is natuurbeheer nodig. De Kenya Wildlife Service (KWS) is hiervoor verantwoordelijk. Samen met wetenschappers van de Universiteit Leiden, het NIOO en het Keniaanse Wildlife Research Training Institute brengt de KWS nu de genetische diversiteit van hun leeuwenpopulaties in kaart. Het doel: ontdekken hoe mensen deze diversiteit tot op heden hebben beïnvloed, en bedenken hoe we leeuwen in de toekomst nog effectiever kunnen beschermen.

Waarom diversiteit belangrijk is

"Een gezonde populatie heeft genetische diversiteit nodig," legt Laura Bertola uit. Zij werkte ten tijde van het onderzoek als promovenda in Leiden. "Dit vergroot de veerkracht en de overlevingskansen van een soort op de lange termijn. Het vermindert bijvoorbeeld de kans op inteelt en stelt een populatie in staat zich aan te passen aan veranderingen, zoals klimaatverandering of ziektes."

Duidelijke Noord-Zuidspreiding

Door het genetisch onderzoek zagen de wetenschappers dat leeuwenpopulaties in het zuiden duidelijk verschillen van de populaties in het noorden. "Zulke verschillen ontstaan oorspronkelijk door natuurlijke barrières," aldus begeleider Hans de Iongh. "Denk bijvoorbeeld aan rivieren of bergen. Ook recente veranderingen in het milieu en klimaat, en de aanwezigheid van mensen spelen een rol. Maar we zagen dus ook de effecten van beheermaatregelen terug."

Probleemleeuwen vermengen

"Mensen dringen steeds meer het leefgebied van wilde dieren binnen," vertelt promovenda Monica Chege. "In Kenia komen leeuwen daardoor soms in conflict met lokale gemeenschappen. De KWS kan dan ingrijpen door de probleemleeuw te vangen en elders uit te zetten, waar die minder overlast veroorzaakt."

In het verleden zijn bijvoorbeeld veel probleemleeuwen vanuit het hele land teruggeplaatst in Tsavo National Park. Die zullen zich vervolgens gaan voortplanten met de lokale leeuwen. Chege: "Dit zien we inderdaad terug in de genetische samenstelling van deze populatie: er is 'vermenging' met genen van leeuwen van buitenaf." Of dat goed of slecht is voor de leeuwen is een lastige kwestie. "Maar door alle groepen te vermengen, verlies je uiteindelijk diversiteit," zegt Bertola. "Daarom proberen we de bestaande structuur in stand te houden."

Hekken beperken natuurlijke verspreiding

Een andere manier om conflict te vermijden, is door reservaten te omheinen. Ook dat zagen de onderzoekers terug. "Bij de omheinde populaties van Lake Nakuru National Park en Solio Ranch zagen we minder genetische diversiteit," aldus Chege. "Waarschijnlijk omdat leeuwen zich door de hekken niet meer natuurlijk kunnen verspreiden, en dus minder in aanraking komen met leeuwen uit andere populaties."

Monsters verzamelen

De onderzoekers verzamelden 171 leeuwenmonsters uit heel Kenia. Voormalig KWS-medewerker Francis Lesilau begon hiermee. Hij promoveerde in 2019 in Leiden op zijn leeuwenonderzoek. "We halen DNA uit haar, bloed, huid en/of weefsel. We verzamelden monsters bij verschillende KWS-stations en nationale parken. Ze zijn soms ook van leeuwen die werden getransporteerd of behandeld."

Monica Chege breidde de collectie verder uit zodat alle belangrijke leeuwenpopulaties van het land erin vertegenwoordigd waren. Laura Bertola en Klaas Vrieling ontwikkelden vervolgens een speciale genetische test afgestemd op leeuwen. Bertola: "Hiermee konden we de monsters vervolgens analyseren. Je kunt er populaties mee in kaart brengen, of mogelijke risico’s op inteelt, of bijvoorbeeld beoordelen hoe goed bepaalde natuurgebieden met elkaar verbonden zijn. Ook kan het helpen bij het achterhalen van de herkomst van illegaal gestroopte producten."

Verbind nationale parken

De nieuwe aanpak is een waardevolle tool voor Keniaanse natuurbeheerorganisaties. Chege: "We hopen dat het helpt de leeuwendiversiteit in Kenia zo effectief mogelijk te beschermen. Dat kan onder meer door bij het beheer beter rekening te houden met de verschillende genetische groepen en hun unieke evolutionaire geschiedenis."

"Bijvoorbeeld door te voorkomen dat we populaties die genetisch teveel van elkaar verschillen met elkaar vermengen," vertelt haar begeleider en hoogleraar Geert de Snoo van het NIOO en Universiteit Leiden. "Of door leeuwen in omheinde reservaten regelmatig uit te wisselen met andere leeuwen om juist inteelt te voorkomen." Chege: "Ook moeten we de verschillende leefomgevingen van leeuwen onderling beter verbinden. Dat is cruciaal om de Keniaanse leeuw genetisch gezond te houden, zodat we nog generaties lang van dit majestueuze wildlife-icoon kunnen genieten."

Publicatie

Genetic diversity of lion populations in Kenya: Evaluating past management practices and recommendations for future conservation actions

Mumbi Chege, Bobbie Sewalt, Francis Lesilau, Geert de Snoo, Bruce D. Patterson, Linus Kariuki, Moses Otiende, Patrick Omondi, Hans de Iongh, K. Vrieling, Laura D. Bertola. Evolutionary Applications Volume 17, Issue 3.