Nieuw evolutionair inzicht dankzij boring in Europa's oudste meer

Boren in het Meer van Ohrid, op de grens van Noord-Macedonië en Albanië, voelt als teruggaan in de tijd. Het meer ontstond zo'n 1,4 miljoen jaar geleden en is daarmee het oudste van Europa. Wat blijkt uit de boringen? Hoe ouder en stabieler een ecosysteem, hoe groter de kans op een stabiele gemeenschap van langlevende soorten.

Wat bepaalt de soortenrijkdom in een gebied? Dat is een van de meest fundamentele vragen in de biologie, schrijft een internationaal onderzoeksteam met daarin Aleksandra Cvetkoska van het NIOO en Universiteit Utrecht in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Science Advances.

Om een antwoord te geven, zijn gedetailleerde onderzoeksgegevens nodig die de soortendiversiteit over lange tijdsperiodes kunnen tonen. Maar zulke gegevens liggen niet voor het oprapen. Het Meer van Ohrid biedt wat dat betreft een unieke kans. Het is namelijk niet alleen het oudste meer van Europa maar ook het meest soortenrijke, met maar liefst 300 soorten die alleen daar voorkomen.

(Tekst loopt door onder de foto's)

Nieuwe soorten

Het team onder leiding van wetenschappers van de Justus Liebig Universiteit uit het Duitse Giessen en de Universiteit van Keulen boorde in de bodem van het meer tot een diepte van 568 meter. In de boorkernen troffen ze onder andere fossiele resten aan van kiezelalgen, waaronder 150 soorten die nergens anders zijn aangetroffen.

Uit de boringen blijkt dat een paar duizend jaar na de vorming van het meer al nieuwe soorten begonnen te ontstaan. Veel daarvan stierven net zo snel weer uit. Het meer was toen nog jong en klein, schrijven de onderzoekers, en daardoor kwetsbaar voor schommelingen in temperatuur, waterspiegel en voedingsstoffen.

Maar toen het groter en dieper werd, veranderde dat. In plaats van een speelbal voor variaties in klimaat en milieu, werd het Meer van Ohrid juist een buffer. De vorming van nieuwe soorten vertraagde, maar het uitsterven van soorten ook. 

Unieke inzichten

Volgens de onderzoekers ligt de verklaring voor het tragere uitsterven enerzijds in het feit dat er minder nieuwe leefomgevingen werden gevormd toen het meer eenmaal groter en dieper werd, en anderzijds in het feit dat de soortenrijkdom in het meer zijn maximale draagkracht had bereikt.Daardoor vond een evolutionaire verschuiving plaats: van een snelle afwisseling met nieuwelingen die het relatief kort volhielden naar de stabiele gemeenschap van langlevende soorten die er nu nog steeds is. Met dus nog altijd opvallend veel soorten die nergens anders voorkomen.

Met de inzichten uit de boringen zitten de onderzoekers de evolutionaire ontwikkeling van ecosystemen nauw op de huid, zegt Aleksandra Cvetkoska: "De unieke dataset uit dit meer is een van de eersten in zijn soort. De ongeëvenaarde diversiteit van het meer in combinatie met de lengte van dit natuurlijke archief maakt het echt bijzonder."

Toekomstig onderzoek

Volgens Cvetkoska kunnen de gegevens van het Meer van Ohrid worden gebruikt als waardevolle 'test-case' voor verschillende evolutionaire concepten en modellen. Daarnaast laten de boringen ook goed de cruciale rol zien van ecosystemen als buffer tegen de gevolgen van veranderingen in onder andere het klimaat.

Voor toekomstig biodiversiteitsonderzoek is de studie daarom van groot belang.