Kunnen brandganzen het klimaat voorspellen?

Het broedgebied van Arctische trekvogels zoals de brandgans verandert rap door versnelde opwarming rond de pool. Alleen als ze de klimaatverandering kunnen voorspellen, blijken ze die te kunnen bijbenen. Een team van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) onderzocht de toekomst van de brandgans en haar kuikens met computermodellen. Vandaag publiceert het tijdschrift Global Change Biology de resultaten online.

Brandganzen en vele andere trekvogels staan weer op het punt om naar hun broedgebieden boven de poolcirkel te vertrekken. De in Nederland overwinterende brandganzen broeden rond de Barentszzee in noordelijk Rusland, zodra de sneeuw daar gesmolten is. Het klimaat warmt er nog een stuk sneller op dan bij ons: een fenomeen dat bekend staat als ‘Arctische amplificatie’.

Hoe voorspelbaar is die versnelde klimaatverandering? Voor mensen blijkt dat al heel moeilijk, maar voor brandganzen nog meer liet het NIOO eerder zien. Want hoe komen ze er in hun overwinteringsgebied achter of een paar duizend kilometer verderop de sneeuw al is gesmolten? Kortom: zijn de ganzen in staat om hun voorjaarstrek aan te passen aan klimaatverandering?

Eerste studie, minder kuikens

Ecoloog Thomas Lameris van het NIOO en zijn collega’s onderzochten het: “Dit is de eerste studie die test of trekvogels hun timing überhaupt kunnen aanpassen aan een snellere opwarming in de poolgebieden. Met een model laten we zien dat de beschikbaarheid van gras om te eten en daarmee het opbouwen van vetreserves voor de reis geen probleem vormt voor brandganzen. Maar wèl de voorspelbaarheid van de versnelde klimaatopwarming in hun broedgebied.”

Als de ganzen niet meer goed kunnen voorspellen wanneer het seizoen begint, zullen ze minder kuikens grootbrengen. Lameris: “Ze komen dan te laat aan en beginnen te laat met broeden. Daardoor hebben hun kuikens een veel lagere kans om te overleven.” Dat het seizoen door klimaatverandering ook iets langer duurt, biedt wat compensatie maar niet voldoende.

Om die ‘voorspelbaarheid’ te kunnen achterhalen, bouwden de onderzoekers met al hun ganzenkennis een model waarin individuele brandganzen vanuit Nederland via een aantal tussenstops naar de broedgebieden in Noord-Rusland vliegen. “In het model maken de ganzen elke dag een keuze: of ze blijven op hun huidige plek om meer te eten, of ze vliegen door naar een volgende plek.” Dit model testten ze vervolgens voor verschillende gradaties van klimaatopwarming.

Slimmer trekgedrag?

De brandgans is een ideale ‘modelsoort’ om de effecten van opwarming te bestuderen, omdat zij al tientallen jaren onderzocht wordt. Maar het gaat niet alleen om deze gans. Lameris: “Onze resultaten gelden waarschijnlijk voor veel meer soorten trekvogels die broeden in het Noordpoolgebied. In ieder geval voor andere soorten ganzen, zoals kol- en rotganzen.”

Ganzen zijn verder slimme vogels. De jongen leren de trekroute van hun ouders, inclusief de beste plekjes waar ze kunnen stoppen om onderweg bij te tanken. “Op deze manier zouden ganzen een verandering in het moment van wegtrekken ook snel kunnen overdragen aan hun jongen,” beredeneert Lameris hoopvol. “De belangrijkste vraag is of ganzen en andere trekvogels zich net zo snel aanpassen als het klimaat opwarmt, en of ze die veranderingen dus kunnen bijbenen.”
 

Het NIOO is met ruim 300 medewerkers en studenten een van de grootste onderzoeksinstituten van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het is gespecialiseerd in de ecologie van het water en het land: hoe werkt de natuur? Sinds 2011 is het gevestigd in een duurzaam gebouwd onderzoekspand in Wageningen. De historie van het onderzoek gaat meer dan 60 jaar terug en loopt door ons hele land, en ver daarbuiten.

Voor meer informatie:

• Onderzoeker Thomas Lameris, afdeling Dierecologie NIOO-KNAW, tel. 06-33911043, t.lameris@nioo.knaw.nl
• Senioronderzoeker Bart Nolet, afdeling Dierecologie NIOO-KNAW, tel. 06-44864849, b.nolet@nioo.knaw.nl
• Hoofd wetenschapscommunicatie Froukje Rienks, Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), tel. 06-10487481 / 0317-473400, f.rienks@nioo.knaw.nl

Artikel: Potential for an Arctic-breeding migratory bird to adjust spring migration phenology to Arctic amplification. Thomas K. Lameris, Ilse Scholten, Silke Bauer, Marleen M.P. Cobben, Bruno J. Ens, Bart A. Nolet, 2017. Global Change Biology, DOI: 10.1111/gcb.13684 (advanced online op 18 april, later volgt het officiële issue)