Gulden sleutelbloem maakt gezondheid natuur zichtbaar
Gulden sleutelbloem maakt gezondheid natuur zichtbaar
Perscontact
De gulden sleutelbloem lijdt sterk onder de afname van insecten en de achteruitgang in kwaliteit van leefgebieden. Onderzoek op Europese schaal naar deze voorjaarsplant laat zien dat deze factoren invloed hebben op de vorm van de bloemen. Wat vertellen de lengte van stijlen en meeldraden van een bloem over de gezondheid van de natuur? Dat hebben duizenden burgerwetenschappers in heel Europa uitgezocht!
De gulden sleutelbloem is een plantensoort met ‘heterostylie’. Dat betekent, dat er meer dan één bloemvorm is. Deze soort heeft namelijk zowel bloemen met lange stijlen (vrouwelijk geslachtsorgaan) en korte meeldraden (mannelijk geslachtsorgaan) als bloemen met juist een korte stijl en lange meeldraden.
Iedere plant heeft bloemen van alleen de ene of de andere bloemvorm, en is dus kort- of langstijlig. Voor succesvolle kruisbestuiving zijn twee verschillende planten nodig, dus met ieder een andere bloemvorm. Het doel hiervan is zelfbestuiving te voorkomen en kruisbestuiving juist te stimuleren. Bij zelfbestuiving bevrucht een bloem zichzelf en kan de populatie van de planten minder divers worden. Genetische verarming treedt op in een populatie, als er geen uitwisseling van genetisch materiaal plaatsvindt. Bij kruisbestuiving wordt genetisch materiaal (DNA) uitgewisseld met een andere plant.
Een populatie van planten met een grote genetische diversiteit (als gevolg van kruisbestuiving) is weerbaar en beter bestand om veranderingen in de omgeving op te vangen, zoals extreme droogte of neerslag, veranderingen in leefgebied, plagen en ziekten. Zij hebben namelijk meer verschillende eigenschappen binnen hun groep dan een populatie die met alleen zelfbestuiving uit kopieën van dezelfde plant bestaat.
Voor die kruisbestuiving zijn gulden sleutelbloemen afhankelijk van bijen en hommels. Succesvolle bestuiving vindt plaats als een insect stuifmeel van het ene type bloem naar het andere brengt. Hiervoor is het wel van belang dat er voldoende insecten zijn.
Gezonde populaties van gulden sleutelbloemen hebben een 50/50-verdeling van lang- en kortstijlige bloemen. Hierbij wordt de kruisbestuiving, en daarmee de genetische diversiteit binnen een populatie, het best gewaarborgd.
Europees Citizen Science-onderzoek
In heel Europa zien we dat de gulden sleutelbloem afneemt als gevolg van de achteruitgang van bijen en vernietiging en versnippering van geschikte leefgebieden. Fragmentatie van leefgebieden betekent dat deze steeds kleiner worden en de onderlinge afstand tussen leefgebieden steeds groter wordt. Hierdoor kan steeds minder uitwisseling tussen planten- en diersoorten plaatsvinden tussen de verschillende leefgebieden, en kunnen soorten onderling elkaar niet (genetisch) versterken en ondersteunen. Het was nog niet bekend hoe dit allemaal van invloed was op de verhouding lang- en kortstijlige bloemen binnen populaties en welke andere factoren het welzijn van populaties Gulden sleutelbloem beïnvloeden.
Om dit uit te zoeken zijn onderzoekers uit heel Europa een citizen science-onderzoek gestart. Hierbij hebben duizenden vrijwilligers bestaande populaties onderzocht. Zij noteerden de het aantal planten in een populatie en legden van honderd bloemen vast of het om een lang- of kortstijlige bloem ging. Vervolgens koppelden de onderzoekers data over klimaat, landgebruik en milieu aan de waarnemingen van de vrijwilligers. In Nederland werd dit onderzoek gecoördineerd door het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en FLORON.
Niet half-half zoals verwacht
Door heel Europa zijn bijna tien procent meer kortstijlige bloemen waargenomen dan langstijlige. Dit is verrassend, omdat onderzoekers vooraf verwachtten dat de verhouding kort- en langstijlige bloemen 50/50 zou zijn. Daarnaast komen kortstijlige bloemen vaker voor met een hogere neerslag in de zomer en hoge intensiteit van landgebruik. Dit kan erop duiden dat de menselijke invloed op milieu en landschap ook invloed heeft op de voortplanting van de gulden sleutelbloem.
Ook komt uit het onderzoek dat de disbalans in het aantal kort- en langstijlige bloemen groter is in kleinere populaties, waarbij er binnen een populatie dus meer van de ene bloemvorm voorkomt dan de andere. Dat betekent dat kleine populaties kwetsbaarder zijn, omdat er minder geschikte bloemen zijn voor kruisbestuiving. Populaties worden hierdoor steeds minder levensvatbaar, omdat er minder zaden worden geproduceerd. De kracht van de gulden sleutelbloem, met een mooi mechanisme voor kruisbestuiving, kan bij kleinere populaties juist een zwakte zijn.
En nu?
Dit onderzoek is een extra motivatie om te blijven werken aan het behoud van sterke, gezonde en genetisch diverse populaties en het versterken van kleine kwetsbare populaties. Behoud van seminatuurlijke graslanden en open bossen (de leefgebieden van Gulden sleutelbloem), het voorkomen van (verdere) fragmentatie én betere bescherming van bijen zijn hiervoor de sleutel. Het is van groot belang dat de enorme afname van het bijenbestand zich weer hersteld zodat de bestuiving van Gulden sleutelbloem, maar ook voor de slanke sleutelbloem en de stengelloze sleutelbloem, gewaarborgd blijft. Zo kunnen we nog lang genieten van deze bijzonder fraaie en fascinerende voorjaarsbloeiers.
