Flight of the Swans, het kleine-zwanenproject van Sacha Dench, deed de afgelopen dagen Nederland aan. Dench landde met haar paramotor in het Lauwersmeergebied. Zondag was ze te horen bij Vroege Vogels, samen met NIOO-onderzoeker Bart Nolet.


Sacha Dench bij het Lauwersmeer, met o.a. Bart Nolet
(tweede van rechts). Foto: Wim Tijsen/Twitter

De kleine zwanen - herkenbaar aan hun zwarte snavel met bij de aanzet een stuk geel - druppelen vanaf eind september Nederland binnen. Om hier of in Engeland te overwinteren.

Sacha Dench, van de Britse Wildfowl & Wetlands Trust, volgt de migratieroute van de zwanen vanuit hun broedgebieden op de Russische toendra.

Met de unieke expeditie van ruim 7000 kilometer wil ze informatie verzamelen over de snelle teruggang van de soort in Europa sinds midden jaren 'negentig.

Belangrijke tussenstop

Ook in Nederland is het teruglopen van de populatie zichtbaar. Vooral in het Lauwersmeer - vroeger een belangrijke tussenstop op weg naar Engeland - "zien we veel minder zwanen dan twintig jaar geleden", zegt Bart Nolet (NIOO-KNAW).

Voor het radioprogramma Vroege Vogels ging hij samen met Sacha Dench naar het Veluwemeer, eveneens een belangrijk gebied voor de zwanen. Op dit moment zijn er bij het Veluwemeer meer dan 2000 kleine zwanen te vinden - volgens Dench de hoogste concentratie die ze op één plek heeft gezien sinds ze Rusland verliet.

Die zwanen blijven daar niet tot aan het voorjaar, benadrukt Nolet: als de waterplanten eenmaal op zijn, trekken ze weer verder. Tot die tijd moeten ze bovendien concurreren met knobbelzwanen en andere vogelsoorten die het op dezelfde planten voorzien hebben.

Mogelijke oorzaken

Daar ligt volgens Nolet ook één van de mogelijke redenen voor de teruggang in het Lauwersmeer. In de zomer, zegt hij, is het aantal knobbelzwanen in het Lauwersmeer steeds verder toegenomen. Als de kleine zwanen in de herfst aankomen, blijft er daardoor minder voedsel voor ze over.

Een andere mogelijke oorzaak is het warmere klimaat. Vroeger trokken de zwanen helemaal door tot in Ierland, vertelt Nolet. Maar nu blijven ze door de zachte temperaturen steeds langer 'hangen' in meer oostelijke gebieden - bijvoorbeeld in Duitsland.

Maar volgens Sacha Dench is er nog een andere verklaring voor de teruggang die overal in Europa te zien is: de illegale jacht op kleine zwanen in Rusland.

Verder onderzoek

"Er wordt vaak gedacht dat zwanen andere vogels afschrikken waarop je mag jagen", zegt Dench. "Onterecht. Maar mensen schieten daarom toch op ze."

Ook is er een probleem met de timing van het - nogal korte - jachtseizoen, volgens Dench. Er waren altijd volop ganzen, maar door klimaatverandering is dat nu niet langer zo. Zwanen zijn er wel, en "sommige mensen schieten nu eenmaal vogels om te overleven."

"Het jachtseizoen wordt van te voren bepaald. Dan moeten het wel net de goede tien dagen zijn natuurlijk", beaamt Bart Nolet in Vroege Vogels. Maar of dat echt de oorzaak is van de achteruitgang? "Dat weet ik niet. Dat zijn we nu aan het onderzoeken."