Het nut van waterplanten en algen in onze meren

Waterplanten en algen: we komen ze in overvloed tegen in ons waterrijke Nederland. Die overvloed zorgt nog wel eens voor problemen. In woekerende waterplanten kunnen boten vastlopen, en blauwalgen zorgen er geregeld voor dat we niet kunnen zwemmen. Maar waterplanten en algen bieden ook veel voordelen, en leveren allerlei belangrijke ‘ecosysteemdiensten’.

Waterplanten en algen hebben maatschappelijk en economisch nut. Zo zijn algen geschikt om energie mee op te wekken, en zorgen waterplanten voor een grotere rijkdom aan soorten in het water. Zulke nuttige functies - denk ook aan drinkwater en voedselvoorziening - noemen we 'ecosysteemdiensten'. Waterplanten en algen dragen daar elk op hun eigen manier aan bij.

In ons land zijn veel ondiepe meren te vinden. Drie verschillende groepen waterplanten kunnen voorkomen in dat ondiepe water. Dat zijn 'ondergedoken' waterplanten (bijvoorbeeld waterpest), drijvende waterplanten (bijvoorbeeld eendenkroos) en 'emergente' waterplanten die boven het water uitkomen (bijvoorbeeld riet). Ook zijn er altijd algen, die door aanvoer van voedingsstoffen weelderig kunnen gaan groeien.

Elk van deze groepen heeft verschillende eigenschappen, en daardoor dragen ze allemaal anders bij aan de ecosysteemdiensten van ondiepe meren. Zo zorgen ondergedoken waterplanten voor helder water, wat goed is voor biodiversiteit, zwemmen en drinkwaterproductie.

Rijkdom aan diensten

Onder leiding van Annette Janssen van Wageningen University en Dedmer van de Waal van het NIOO, laat een groep internationale onderzoekers nu zien dat er door ondiepe meren tot wel 39 verschillende ecosysteemdiensten worden vervuld.

Het aantal ecosysteemdiensten per meer hangt sterk af van het type waterplant of alg dat domineert. Over het algemeen worden er meer ecosysteemdiensten geleverd als waterplanten dominant zijn (19-22 diensten) ten opzichte van algen (12 diensten).

Die diensten zijn ook essentieel voor het behalen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen: de lijst van de Verenigde Naties die geldt als één van de belangrijkste maatschappelijke uitdagingen voor het komende decennium. Bij minstens vier van de zeventien doelen (Geen honger, Schoon water & sanitair, Duurzame steden & gemeenschappen, Klimaatactie) spelen ecosysteemdiensten van ondiepe meren een rol.

Compromissen

Ondanks de belangrijke bijdrage van waterplanten en algen zijn er wel compromissen nodig. In meren waar waterplanten de meeste diensten leveren, bestaat het risico dat motoren van boten verstrikt raken, met beperkingen voor de scheepvaart tot gevolg.

Bij veel algen kunnen schepen juist wel weer prima varen maar is de kans op blauwalgen groter, met nadelige gevolgen voor zwemmers en de drinkwatervoorziening.

Daarnaast kunnen er ook conflicten ontstaan tussen verschillende ecosystemen en ecosysteemdiensten. Landbouw voorziet bijvoorbeeld in voedsel, maar beperkt de rol van meren in de voedselvoorziening door het uitspoelen van meststoffen - met een slechte waterkwaliteit als gevolg.

Vollediger overzicht

Janssen en Van de Waal pleiten met hun wetenschappelijke collega’s voor zowel een wetenschappelijk als een openbaar debat over de verscheidenheid aan ecosysteemdiensten. Dit moet zorgen voor een betere bewustwording van de diensten die geleverd worden door de verschillende groepen planten en algen in ondiepe meren.

Er is namelijk geen enkele groep planten of algen die alle diensten levert. Daarnaast zijn er nog diensten waarvan we niet weten hoe meren ze leveren. Zo is nog onbekend hoe ondiepe meren kunnen helpen om klimaatverandering tegen te gaan.

Met een vollediger overzicht van de ecosysteemdiensten die elke groep waterplanten of algen levert, kunnen waterbeheerders betere beslissingen nemen.

• Foto's: Truongmad/Pixabay (boot met waterplanten), Sarian Kosten (collage linksboven), Annette Janssen (collage rechtsboven en linksonder) & Hans Paerl (collage rechtsonder)
• Wetenschappelijk artikel: Janssen ABG (Wageningen University & Research), Hilt S (Leibniz-Institute of Freshwater Ecology and Inland Fisheries (IGB), Duitsland), Kosten S (Radboud Universiteit), de Klein J (Wageningen University & Research), Paerl HW (The University of North Carolina, VS), Van de Waal DB (Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW)). Shifting states, shifting services: Linking regime shifts to changes in ecosystem services of shallow lakes. Freshwater Biology, augustus 2020 https://doi.org/10.1111/fwb.13582.