Het onderscheid dat wordt gemaakt tussen natuur en technologie is achterhaald, zei kunstenaar, filosoof en 'technoloog' Koert van Mensvoort in zijn seminar bij het NIOO. Om ons voor te bereiden op de toekomst hebben we nieuwe, creatieve definities nodig. Dat geldt zeker ook voor de ecologie.


Kunstenaar, filosoof en 'technoloog':
Koert van Mensvoort bij het NIOO

Na kaas en klompen is er weer een gebied waar Nederland internationaal een leidende rol speelt, zei Van Mensvoort aan het begin van zijn seminar: kweekvlees.

Nieuw vlees

Het was een team van Nederlandse wetenschappers dat drie jaar geleden 's werelds eerste kweekvleesburger presenteerde. Alleen jammer dat ze kozen voor zo'n overbekende vorm, terwijl er met kunstmatig vlees uit het laboratorium nu juist in theorie van alles mogelijk is dat met 'gewoon' vlees nooit zou kunnen.

Denk bijvoorbeeld aan vlees waarmee je kunt breien, betoogde Van Mensvoort in zijn seminar. Of aan doorzichtige, fluweelzachte sashimi. Of worst van een varken dat je vervolgens in het echt kunt gaan opzoeken, omdat het niet dood is maar alleen wat cellen heeft afgestaan.

De verhouding tussen mens en dier zou er voor altijd door kunnen worden veranderd.

In zijn In Vitro Meat Cookbook staan 45 recepten voor gerechten die je - nog - niet kunt bereiden: een nuttig gedachtenexperiment volgens Van Mensvoort. Want het probleem is volgens hem vooral dat we vastzitten in verouderde manieren van denken. Zeker als het gaat om het onderscheid tussen natuur en cultuur of technologie.

Nieuwe natuur

Van huis uit denken we bij natuur namelijk aan alles wat geboren is, en bij cultuur of technologie aan dingen die gemaakt worden. Maar hoeveel van wat wij graag als natuur beschouwen is eigenlijk niet in feite cultuur - van bonsaiboompjes tot genetisch gemodificeerde gewassen?

Woorden als 'technologie' en 'cultuur' suggereren op hun beurt een mate van beheersbaarheid en controle die er in de praktijk vaak helemaal niet is. Denk maar eens aan computervirussen, of aan de recente chaos op de financiële markten: hoezo controleerbaar?

In zijn seminar vroeg Van Mensvoort zich daarom af of het niet eens tijd wordt om het onderscheid tussen 'geboren' en 'gemaakt' te vervangen door dat tussen 'beheersbaar' en 'niet beheersbaar'. Als we onder 'natuur' alles verstaan wat niet beheersbaar is, is het bijvoorbeeld geen gek idee dat een bankier die worstelt met financiële chaos te rade zou gaan bij een boer. Die heeft immers ervaring met het omgaan met onbeheersbare krachten zoals het weer.

Leren van de natuur dus, maar dan anders.

Nieuwe munt

De ecologie is bij Van Mensvoort dan ook van universeel belang, en niet iets dat je als het tegendeel moet zien van economisch denken. Helaas komen ecologische belangen er in de huidige wereld maar al te vaak bekaaid vanaf: in zijn seminar noemde Van Mensvoort het voorbeeld van een boer in Brazilië, die wel geldt krijgt voor het kappen van regenwoud om gewassen te verbouwen, maar niet voor het in stand houden van zoiets onmisbaars.

Het antwoord van Van Mensvoort hierop is de 'Eco': een nieuwe munteenheid. Iedereen die iets doet met duidelijke ecologische waarde zou volgens hem daarvoor klinkende Eco's moeten verdienen. Hoeveel die precies waard zouden worden tegen de euro of de dollar is een andere vraag. Dat zou er o.a. van afhangen hoe slecht of goed we er op een bepaald moment ecologisch voorstaan. Maar fluctuaties horen volgens de filosoof nu eenmaal per definitie bij valuta.

Wel geeft Van Mensvoort toe dat het net als met de recepten in het In Vitro Meat Cookbook nog lang kan duren voordat de Eco daadwerkelijk een feit is. En als het zover is, zal de Eco waarschijnlijk maar in weinig lijken op de 'proefmunt' die hij bij zich had tijdens het seminar. 

Maar mensen prikkelen om zelf na te denken over wat er mogelijk is, zoals hij probeert te doen met de Eco, is volgens Van Mensvoort een belangrijke eerste stap. Om de toekomst mogelijk te maken - die van de ecologie net zozeer als die van de technologie - helpt het immers als je je die toekomst tenminste zelf alvast kunt voorstellen.