YERSEKE / ANTWERPEN – “De dode en zuurstofloze Schelde leeft weer,” zegt bioloog Carlo Heip van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW). De hoeveelheid voedingsstoffen in het Scheldewater is enorm afgenomen sinds de jaren 70 van de vorige eeuw. Daarnaast is ook de vorm waarin stikstof voorkomt veranderd van ammonium naar nitraat. Hierdoor zijn het zuurstofgebrek en de productie van lachgas - een broeikasgas - sterk afgenomen. Deze conclusies trekken het Nederlands Instituut voor Ecologie in Yerseke en de Universiteit Antwerpen in het wetenschappelijke tijdschrift Limnology & Oceanography uit tienduizenden gegevens van 40 jaar Schelde-onderzoek.

Milieumaatregelen helpen echt! De Vlaams-Nederlandse Schelde was veertig jaar geleden een zeer vervuilde en ‘dode’ rivier. De belangrijkste bron van het probleem was de grote hoeveelheid (organisch) afval die mensen op het water loosden. De waterkwaliteit was tot een dieptepunt gedaald. Een estuarium heeft normaliter een zogenaamde ‘FILTERFUNCTIE’, die zorgt voor omzetting en transport van een teveel aan voedingsstoffen zoals stikstof in het water. “Door menselijk ingrijpen – door waterzuivering – heeft die filterfunctie van de Schelde zich weten te herstellen,” stelt projectleider Karline Soetaert van het NIOO.

Tot 1974 namen stikstof en fosfor in de Zeeschelde (het deel vanaf Gent tot aan de Nederlandse grens) jaarlijks toe met respectievelijk 10 en 16 procent. Dat betekende een zware belasting van het water, dat mede daardoor volkomen zuurstofloos werd. Pas bij het contact met zuurstofrijk zeewater nam het Scheldewater opnieuw zuurstof op. De plek waar het water weer zuurstofrijker wordt, hebben we LANGZAAM STROOMOPWAARTS ZIEN VERSCHUIVEN. Van Hansweert – ongeveer ter hoogte van het NIOO – in de jaren ’70 van de vorige eeuw, naar de Belgisch/Nederlandse grens omstreeks 1990 tot Antwerpen nu. De oorzaak is de bouw van waterzuiveringinstallaties.

Doordat de Schelde zuurstofrijker is geworden, zetten de aanwezige bacteriën het ammonium eerder en efficiënter om in nitraat. Hierdoor vermindert de uitstoot van lachgas. Dit broeikasgas wordt namelijk gevormd als de omzetting naar nitraat in een zuurstofarme omgeving plaatsvindt. DE DRIE BELANGRIJKSTE GEVOLGEN VOOR HET MILIEU zijn dus de verminderde uitstoot van lachgas, de verhoogde export van nitraat naar de Noordzee en de veranderende verhouding tussen de voedingsstoffen stikstof en fosfor. Dit laatste beïnvloedt de samenstelling van de algenbevolking van het estuarium maar vooral van de aangrenzende Noordzee. Het onderzoek toont ook aan dat estuaria relatief snel kunnen reageren op veranderingen in de toevoer van voedingsstoffen.

De gevolgen van waterverontreiniging en waterzuivering zijn goed te destilleren uit de lange-termijn ontwikkelingen in de Schelde. Door de RIJKE EN GEDETAILLEERDE MEETGEGEVENS sinds 1965 van Nederlandse en Vlaamse milieu-agentschappen en wetenschappelijke instituten zoals het NIOO-KNAW kunnen we die ontwikkelingen nu heel precies nagaan. Het onderzoeksteam van het Nederlands Instituut voor Ecologie en de Universiteit Antwerpen bestudeerde meer dan 40.000 gegevens uit deze reeksen.
Het onderzoeksproject maakt deel uit van het VLANEZO-programma, een samenwerkingsverband tussen Nederland en Vlaanderen rond de Schelde. VLANEZO valt onder de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen (FWO).

Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) verdiept zich in de ecologie van land, zoet water en brak en zout water. Het Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie in Yerseke (Zld.) bestudeert het leven in de zee en in estuaria. Dit centrum is voortgekomen uit het Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, dat in 1957 werd gesticht om de ecologische effecten van het Delta Plan te onderzoeken. De twee andere NIOO-vestigingen zijn te vinden in Heteren en Nieuwersluis. Het NIOO is met ongeveer 250 medewerkers het grootste onderzoeksinstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).

Noot voor de redactie:
Meer informatie is te verkrijgen bij:
• projectleider prof. dr. Karline Soetaert, NIOO-Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, Yerseke, tel. 0113-577487 of e-mail k.soetaert@nioo.knaw.nl.
• directeur prof. dr. Carlo Heip, NIOO-Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, Yerseke, tel. 0113-577445 of 06-20138387, e-mail c.heip@nioo.knaw.nl.
• onderzoeker prof. dr. Jack Middelburg, NIOO-Centrum voor Estuariene en Mariene Ecologie, Yerseke, tel. 0113-577476 of e-mail j.middelburg@nioo.knaw.nl.
• onderzoeker prof. dr. Patrick Meire, Universiteit Antwerpen, tel. +32-3-8202274.

Artikel:
Long-term change in dissolved inorganic nutrients in the heterotrophic Scheldt estuary (Belgium, The Netherlands). Karline Soetaert, Jack J. Middelburg, Carlo Heip, Patrick Meire, Stefan Van Damme en Tom Maris. Limnology & Oceanography nummer 1/2 blz. 409-423, januari/februari 2006.
Het artikel komt ongeveer binnen een week - op papier - uit. Digitaal is het net beschikbaar gekomen (http://aslo.org/lo/toc/vol_51/issue_1_part_2/0409.pdf).